ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΕΣ ΒΛΑΒΕΣ (εγκεφαλική παράλυση ) και η εκπαιδευτική τους προσέγγιση
Ο όρος εγκεφαλική παράλυση ( ΕΠ ) χαρακτηρίζει μια μόνιμη , μη εξελισσόμενη, ανατομική βλάβη του εγκεφάλου.
Εκδηλώνεται με διαταραχές της κινητικότητας και της στάσης του σώματος. Ωστόσο, πολύ συχνά συνυπάρχουν και άλλα προβλήματα όπως : νοητική υστέρηση, δυσκολίες στη μάθηση, διαταραχές των αισθητηρίων οργάνων ( όραση, ακοή ), σπασμοί, διαταραχές συμπεριφοράς κ.ά., στη περίπτωση που έχουν προσβληθεί και άλλες εγκεφαλικές περιοχές, εκτός από τις κινητικές οδούς.
Αίτια
Εγκεφαλική παράλυση συνήθως προκαλείται όταν κάποιο αίτιο δράσει βλαπτικά στον ανώριμο εγκέφαλο ενός παιδιού (ανώριμος θεωρείται ο εγκέφαλος κατά την εμβρυική περίοδο και μέχρι την ηλικία των 3 χρόνων ).
Σαν αποτέλεσμα, επηρεάζεται ο μυϊκός τόνος κάποιων σκελετικών μυών, οι οποίοι με τη σειρά τους παύουν να αντιδρούν φυσιολογικά σε διάφορα ερεθίσματα .
Ο μυϊκός τόνος αποτελεί το υπόβαθρο για την εκτέλεση κάθε κίνησης και τη διατήρηση της ισορροπίας του σώματος . Ακόμη, εξασφαλίζει την αρμονική διαδοχή των κινήσεων .
Σε φάσεις ηρεμίας, διατηρεί το μύ σε ετοιμότητα δράσης (ήρεμη επιφυλακή ) . Δεν καταργείται ούτε σε φάσεις απόλυτης ηρεμίας ( πχ. στον ύπνο ).
Σε φάσεις δραστηριότητας, μεταβάλλεται έτσι ώστε, να εξασφαλίζεται η φυσιολογική αντίδραση του μυός .
Ο τόνος όμως μπορεί να επηρεαστεί και από τη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου.
Όταν ο τόνος ενός μυός είναι αυξημένος, τότε μιλάμε για υπερτονία του μυός αυτού, ενώ σε αντίθετη περίπτωση μιλάμε για υποτονία.
Ο μυϊκός τόνος μεταβάλλεται συνεχώς, ανάλογα με τις κινητικές ανάγκες . Κατά συνέπεια, μιλάμε για φυσιολογικό μυϊκό τόνο πάντοτε σε σχέση με μια συγκεκριμένη κίνηση.
Τα κυριότερα αίτια πρόκλησης ΕΠ είναι :
· Γενετικά ή κληρονομικά
· Ενδομήτρια ή συγγενή
· Περιγεννητικά
· Επίκτητα
Από τους παραπάνω παράγοντες, οι περιγεννητικοί αποτελούν τη συχνότερη αιτία.
ΚΛΙΝΙΚΉ ΕΙΚΌΝΑ
Υπάρχουν διάφορες κλινικές μορφές ΕΠ ανάλογα με το αίτιο και την περιοχή του εγκεφάλου που έχει προσβληθεί .
Σπαστική μορφή: Είναι η συχνότερη μορφή ΕΠ (70%) και οφείλεται σε βλάβη της κινητικής περιοχής του φλοιού του εγκεφάλου και του πυραμιδικού συστήματος .
Το βρέφος δεν μπορεί να στηρίξει το κεφάλι και το σώμα του. Αργότερα μπορεί να εμφανιστεί ασυμμετρία των άκρων, αδυναμία στάσης και βάδισης και τέλος, παραμορφώσεις των άκρων. Πάντα υπάρχει υπερτονία.
Χορειοαθετωσική ή δυστονική μορφή : Είναι δεύτερη σε συχνότητα μορφή ( 10-15 %).Είναι αποτέλεσμα βλάβης του εξωπυραμιδικού συστήματος ( των βασικών γαγγλίων). Χαρακτηρίζεται από ακανόνιστες, ακούσιες κινήσεις ( η τετραπληγία είναι η συνηθέστερη εικόνα).
Οι παραπάνω κινήσεις μπορεί να είναι συνεχείς ή να εμφανίζονται μόνο κατά την ενεργό κίνηση του ατόμου.
Η πλήρης εικόνα εκδηλώνεται κατά το 2ο χρόνο.
Αταξική μορφή : Η συχνότητά της κυμαίνεται στο 5-10%. Η βλάβη εντοπίζεται κύρια στη παρεγκεφαλίδα και τις συνδεόμενες με αυτήν περιοχές. Χαρακτηρίζεται από υποτονία, αταξία, τρόμο, έλλειψη ισορροπίας και αδεξιότητα κατά τις κινήσεις. Όλες σχεδόν οι περιπτώσεις είναι τετραπληγικές.
Μικτές μορφές : Σε συχνότητα 10% , οι περιπτώσεις εμφανίζουν μικτά χαρακτηριστικά (συνυπάρχουν στοιχεία 2 ή και 3 μορφών της ΕΠ και είναι πάντα τετραπληγίες ).
Συνοδά σημεία της εγκεφαλικής παράλυσης είναι : η νοητική υστέρηση ( 6%), η επιληψία ( 30%), οι διαταραχές της οπτικής λειτουργίας (όραση, στραβισμό, αρμονία οφθαλμικών κινήσεων, οπτική αντίληψη) (50-60 %) και η βαρηκοία (20%). Τα συνοδά σημεία είναι σημαντικά για την πορεία, την πρόγνωση και την αντιμετώπιση της ΕΠ.
Ταξινόμηση ανάλογα με την ανατομική περιοχή που δυσλειτουργεί :
· Τετραπληγία : Όταν όλα τα άκρα παρουσιάζουν πρόβλημα, καθώς και ο κορμός .
· Ημιπληγία : Όταν προσβάλλεται μόνο η μία πλευρά του σώματος ( πχ. η δεξιά πλευρά ).
· Διπληγία : Όταν προσβάλλονται μόνο τα κάτω ή τα επάνω άκρα .
· Παραπληγία : Όταν προσβάλλονται μόνο τα κάτω άκρα.
· Μονοπληγία : Όταν προσβάλλονται μόνο ένα άκρο .
Πρόγνωση
Η πρόγνωση εξαρτάται από τη μορφή της ΕΠ , τις πιθανές συνοδές αναπηρίες , την έγκαιρη διάγνωση και τη σωστή αντιμετώπισή της .
Σε χώρες όπου η αντιμετώπιση είναι καλή, το 20-25% των ατόμων αυτών μπορεί να αποκατασταθούν ικανοποιητικά, το 20-25% μερικά και το 50-60% καθόλου.
ΑΝΤΙΜΕΤΏΠΙΣΗ
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι ένα παιδί με εγκεφαλική παράλυση δεν είναι δυνατόν να θεραπευθεί τελείως. Ο λόγος είναι ότι οι βλάβες που υπέστει ο εγκέφαλός του είναι μόνιμες.
Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις, με την κατάλληλη αγωγή, το παιδί μπορεί να αποκτήσει ικανότητες για αυτοεξυπηρέτηση και ίσως για κάποια εργασία.
Πέρα από την ιατρική προσέγγιση, η φυσιοθεραπεία αποτελεί το βασικό μέσο αντιμετώπισης του κινητικού προβλήματος . Ωστόσο, λόγω των ποικίλων προβλημάτων που παρουσιάζουν τα παιδιά αυτά, η προσέγγισή τους θα πρέπει να γίνεται απο μια ομάδα ειδικών : παιδίατρο, παιδονευρολόγο , παιδορθοπεδικό, παιδοφθαλμιάτρο, φυσιοκοθεραπευτή, εργοθεραπευτή, λογοθεραπευτή, παιδοψυχολόγο, ειδικό παιδαγωγό κ.ά.. Σημαντικό μέρος της αντιμετώπισης αποτελεί η ηθική συμπαράσταση τόσο προς το παιδί, όσο και προς την οικογένειά του.
Ιατρική προσέγγιση
Απαιτείται φροντίδα για την κατά το δυνατόν καλύτερη διατήρηση της σωματικής και λειτουργικής κατάστασης του παιδιού ( πχ. έλεγχος της ανάπτυξης, έλεγχος πιθανών επιληπτικών κρίσεων, έλεγχος των δυσμορφιών, έλεγχος οπτικών προβλημάτων κ.ά. ).
Κατόπιν, σε συνεργασία με τις άλλες ειδικότητες, χαράσεται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα αντιμετώπισης .
Φυσιοθεραπεία ( Νευροεξελικτική θεραπεία )
Όπως προαναφέρθηκε, η ΕΠ οδηγεί σε αδυναμία φυσιολογικής στάσης σώματος και κίνησης , λόγω διαταραχής του μυϊκού τόνου. Στα παιδιά αυτά λοιπόν , κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους , υφίσταται μια διαρκής μάχη : από τη μια πλευρά ο εγκέφαλος θέλει να ωριμάσει (και μαζί του και οι λειτουργίες του), ενώ από την άλλη πλευρά, η διαδικασία αυτή δεν εξελίσσεται φυσιολογικά, λόγω της υπάρχουσας εγκεφαλικής βλάβης.
Κατά καιρούς έχουν προταθεί διάφοροι τρόποι προσέγγισης του κινητικού προβλήματος .
Στο σημείο αυτό θα σταθούμε στην πιο δημοφιλή μέθοδο της νευροεξελικτικής προσέγγισης ( Βοbath ).
H νευροεξελικτική θεραπεία στοχεύει σε αλλαγές του μυϊκού
· τόνου προς το φυσιολογικό .
Το κινητικό πρόβλημα στα παιδιά με ΕΠ εκδηλώνεται κύρια με αδυναμία φυσιολογικού συντονισμού ( συνεργασίας ) των μυών μεταξύ τους και όχι σε παράλυσή τους.
Με τη νευροεξελικτική μέθοδο γίνεται προσπάθεια αναστολής των μη φυσιολογικών στάσεων και κινήσεων του σώματος και εδραίωση φυσιολογικών μορφών. Αυτό επιτυγχάνεται . με ενδυνάμωση των μυών του αυχένα, του κορμού, των βραχιόνων και των χεριών, με ανάπτυξη ικανότητας στροφής και ισορροπίας κ.ά.
Η μέθοδος προσβλέπει στη κατάκτηση φυσιολογικών στηρικτικών αντανακλαστικών , με σκοπό τη διευκόλυνση της ανάπτυξης φυσιολογικών μορφών κίνησης . Υποστηρίζει, ότι με την αλλαγή της θέσης των αρθρώσεων και των μελών του σώματος, τα ερεθίσματα που φθάνουν στο ΚΝΣ οδηγούν σε συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων τέτοιες ώστε να δημιουργούνται νευρωνικά κυκλώματα που πλησιάζουν τη φυσιολογική μορφή.Με την επαναλαμβανόμενη διέγερσή τους, σιγά-σιγά εδραιώνεται το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η μέθοδος σέβεται τα φυσιολογικά στάδια ανάπτυξης.
Εργοθεραπεία
Ο στόχος της εργοθεραπείας στην εγκεφαλική παράλυση είναι η εκπαίδευση των παιδιών στις λεπτές κινήσεις ( χεριών και δακτύλων ). Οι κινήσεις αυτές είναι πολύ σημαντικές για τις καθημερινές δραστηριότητες ( στο σπίτι, στο σχολείο, στο παιχνίδι ) και για την απόκτηση γνώσεων .
Παράλληλα, η κατάκτηση ικανοτήτων ατομικής φροντίδας και υγιεινής ( πχ. χρήση τουαλέτας, διατροφή, λούσιμο κ.ά. ) είναι από τους βασικούς στόχους της εργοθεραπείας.
Λογοθεραπεία
Στόχος της είναι η βελτίωση της ομιλίας μέσω ασκήσεων των μυών του στόματος, της γλώσσας, των χειλέων κλπ., βελτιώνοντας το επίπεδο επικοινωνίας .
Το πρόγραμμα ασκήσεων εξαρτάται από το επίπεδο νόησης , το επίπεδο οπτικής και ακουστικής ικανότητας. Συνήθως η λογοθεραπεία ( όταν είναι απαραίτητη ) ξεκινά μετά τα δύο πρώτα χρόνια..
Σε μερικές περιπτώσεις ΕΠ, η λογοθεραπεία συμβάλλει στην εκμάθηση και των κινήσεων μάσησης, (οπότε ξεκινά πρωϊμότερα) όταν υπάρχουν προβλήματα σίτισης.
ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ
Η εκπαίδευση και η αντιμετώπιση των παιδιών αυτών είναι δύσκολη. Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες , όπως: το δείκτη νοημοσύνης, τις διαταραχές συμπεριφοράς, την επάρκεια των αισθητηρίων συστημάτων, την επάρκεια του κινητικού συστήματος ( αδρών και λεπτών κινήσεων ) , την ύπαρξη άλλων σοβαρών προβλημάτων υγείας κλπ.
Εάν η νόηση του παιδιού είναι σε καλά επίπεδα και η παρέμβαση ( θεραπευτική και εκπαιδευτική ) ξεκινήσει από τη προσχολική του ηλικία, τότε η ένταξη του παιδιού σε πρόγραμμα κανονικού σχολείου είναι πολύ πιθανή.
Βέβαια, οι προσαρμογές που απαιτούνται τόσο στο σχολικό πρόγραμμα όσο και στο χώρο της τάξης θα είναι αρκετές .
Σε κάθε άλλη περίπτωση τα παιδιά με εγκεφαλική παράλυση εντάσσονται στην ειδική εκπαίδευση, ενώ απαιτείται η συνεχής συνεργασία του παιδαγωγού με τη πολυδύναμη επιστημονική / θεραπευτική ομάδα.
Οι δυσκολίες ενός τέτοιου παιδιού είναι πολλές. Η σημαντικότερη όμως, μετά τη νοητική του δυσχέρεια, είναι η ανάγκη μεγάλου ποσού ενέργειας για την εκτέλεση απλών καθημερινών πραγμάτων.
Το παιδί πρέπει να ξεπερνά πολλές δυσκολίες για να πετύχει ένα στόχο. Για παράδειγμα, όταν διαβάζει, πρέπει να καταναλώνει ενέργεια για να διατηρήσει την ισορροπία του στη καθιστική θέση, να διατηρήσει το κεφάλι του όρθιο , να κρατήσει το βιβλίο κλπ.).Όλα αυτά φαίνονται εύκολα για οποιοδήποτε παιδί, όχι όμως για το παιδί με Ε.Π. Κατά συνέπεια, αναγκάζεται να καταναλώσει πολύ περισσότερη ενέργεια για την εκτέλεση απλών πράξεων. Ετσι, το παιδί αυτό παρουσιάζει μειωμένη συγκέντρωση, εύκολη κόπωση και δυσκολίες στη μάθηση.
Το πρώτο που θα πρέπει να γνωρίζει ο παιδαγωγός είναι το επίπεδο νόησης και αισθητηρικής λειτουργίας του παιδιού (όραση , ακοή ), καθώς και τα κινητικά του προβλήματα.
Το δεύτερο που θα πρέπει να γνωρίζει ο παιδαγωγός είναι ότι το παιδί αυτό ( στην αναπηρική καρέκλα ή όχι ), για να αποδώσει καλύτερα στο σχολείο, πρέπει το σώμα του να βρίσκεται σε αναπαυτική θέση . Με τον τρόπο αυτό, συγκεντρώνει τη προσοχή του ευκολότερα σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα . Το κεφάλι του και ο κορμός του θα πρέπει να στηρίζονται σταθερά, ώστε τα μάτια του να μπορούν να εκτελούν φυσιολογικές κινήσεις πχ. στην ανάγνωση, ενώ τα συχνά διαλείμματα είναι απαραίτητα.
med.gr